Ο Ζαν-Πωλ Σάρτρ (1905-1980) ήταν Γάλλος λογοτέχνης, κριτικός, φιλόσοφος και από τους πιο γνωστούς εκπροσώπους του υπαρξισμού. Σπούδασε στην Ecole Normal Supérieure και δίδαξε σε λύκεια της χώρας του από το 1931 ως το 1944 με εξαίρεση το χρονικό διάστημα , κατά το οποίο υπηρέτησε στο γαλλικό στρατό και πιάστηκε αιχμάλωτος κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου., ο οποίος υπήρξε καθοριστικός για την πνευματική του πορεία. Οι εμπειρίες του από τη συμμετοχή του στη γαλλική αντίσταση εναντίον των Γερμανών ήταν η αιτία της μεταστροφής του από ένα αδιάφορο πολιτικά πρόσωπο σ'έναν κοινωνικά ευαισθητοποιημένο πολίτη. Έτσι, ίδρυσε με τη σύντροφό του Σιμόν Ντε Μπωβουάρ και το Μερλώ Ποντύ το περιοδικό λογοτεχνικού και πολιτικού, Les temps modernes. Επίσης, συνεργάστηκε με το Κομμουνιστικό Κόμμα Γαλλίας προς το οποίο ασκούσε πάντοτε κριτική. Ακόμα, μαζί με το Ράσελ στη Στοκχόλμη κατέβαλε προσπάθειες για τη δημιουργία δικαστηρίου κατά των εγκλημάτων του πολέμου των Η.Π.Α. στο Βιετνάμ. Ο Ζαν-Πωλ Σάρτ τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ λογοτεχνίας το 1964, το οποίο αρνήθηκε, όμως, να παραλάβει. Στη συγγραφική του παραγωγή το λογοτεχνικό έργο του είναι συνυφασμένο με το φιλοσοφικό.
"Oι Μύγες" του Ζαν-Πωλ Σάρτρ
O Zαν-Πωλ Σαρτρ γράφει το θεατρικό έργο "Οι Μύγες" το 1943, το οποίο βασίζεται στον αρχαίο ελληνικό μύθο των Ατρειδών. Ο κάθε ήρωας είναι μία ξεχωριστή προσωπικότητα. Όλοι οι ήρωες έχουν τη δυνατότητα της εκλογής, γεγονός που προϋποθέτει την ελευθερία τους. Είναι υπεύθυνοι για τις πράξεις τους, με τη διαφορά ότι άλλοι ήρωες αναγνωρίζουν το γεγονός αυτό και άλλοι το αρνούνται και εθελοτυφλούν. Ο Σαρτρ είναι o φιλόσοφος που θεωρεί ότι ο άνθρωπος είναι ελεύθερος και υπάρχει πριν απ' όλα, καθώς ρίχνεται σε ένα μέλλον με απώτερο σκοπό την αυτοπραγμάτωσή του. Υπάρχουν, όμως, άνθρωποι με κακή πίστη και με τάσεις εφησύχασης. Θεωρεί την εκλογή ως την πρωταρχική, αυθόρμητη κίνηση του ανθρώπου , αλλά τη θέληση, μεταγενέστερη, μεστή και συνειδητή.
Πιο συγκεκριμένα, ο Φλέβιος/Ορέστης είναι ο κεντρικός ήρωας του παραπάνω δράματος. Το όνομα "Φλέβιος" αποτελεί το ψευδώνυμο του Ορέστη, και πρώτα απ'όλα εξυπηρετεί την παραναγνώρισή του από τους ιθαγενείς του γενέθλιου τόπου του, όπου επιστρέφει μετά από χρόνια. Στη συνέχεια, όμως, αποκαλύπτεται ότι αυτό το προσωπείο του Φλέβιου, διδαδραματίζει και ένα άλλο ρόλο, τον αντίποδα του Ορέστη. Μέσα από την αποκάλυψη της ψεύτικης και αληθινής ταυτότητας του κεντρικού ήρωα, υποδηλώνεται η ολοκλήρωση της διαδικασίας μεταμόρφωσης του ανθρώπου. Ο άνθρωπος, σύμφωνα με τον υπαρξισμό, δημιουργεί ο ίδιος τον εαυτό του, τον σχεδιάζει και τον ενσαρκώνει. Ο Ορέστης είναι το τέλειο παράδειγμα ανθρώπου που σχεδιάζει σταδιακά τον εαυτό του και ρίχνεται σ'ένα μέλλον.
Ως άπατρις είναι ένας άνθρωπος δίχως ρίζες , δεν ανήκει πουθενά, δεν τον δεσμέυει τίποτα, δεν φέρει καμία ευθύνη. Ταυτόχρονα, όμως, είναι ένας άνθρωπος που αμφιταλαντεύεται και προβληματίζεται γι'αυτήν την πράξη που θα του δώσει το δικαίωμα ν'ανήκει κάπου, που θα τον οδηγήσει στον προορισμό του: "Υπάρχουν άνθρωποι που γεννιούνται με δεσμά, χωρίς να μπορούν να διαλέξουν. Τους έριξαν σ' ένα δρόμο του και στο τέλος του δρόμου τούς περιμένει μια πράξη. Η πράξη τους."
Ο Ορέστης είναι ελεύθερος και μέσα από τη δράση του αυτοπραγματώνεται και δίνει αξία, καθώς επίσης νοηματοδοτεί την ελευθερία του, αυτοδεσμευόμενος απένατι στους άλλους. Απευθυνόμενος στο Δία, το δημιουργό των ανθρώπων,ο Ορέστης δηλώνει "Εγώ είμαι λευτεριά μου". Είναι ένας ελεύθερος άνθρωπους που έχει, όμως, την ανάγκη να αναγνωριστεί από τους άλλους και ανήκει κάπου. Δε διστάζει να συγκρουστεί με την αθωότητα, την καλοσύνη , τη φρονιμάδα με απώτερο σκοπό την αυτό-ολοκλήρωσή του. Ο Ορέστης έχει ένα προορισμό και ένα σκοπό, τη σωτηρία της αδερφής του και της πόλης του Άργους. Σκοτεινιάζουν τα μάτια του και χάνει την αθωότητά του για να αναγνωριστεί από την αδερφή του, την Ηλέκτρα και να μπρέσει να ανήκει κάπου.
Ο Αίγιστος, μετά τη δολοφονία του αδερφού του, Αγαμέμνονα με τη βοήθεια της Κλυταιμνήστρας ανέλαβε τη διακυβέρνηση του Άργους και τροφοδοτεί με τύψεις το λαό ώστε να μην τον βλάψουν. Δεν αισθάνεται τύψεις για το φόνο του αδερφού του, γιατί τον ενδιαφέρει μόνο η εξουσία. Αποδίδει ρη δολοφονία του αδερφού του στο Δία, δηλαδή ισχυρίζεται ότι εκείνος τον παρακίνησε και υποτάσσεται στη μοίρα. Στο τέλος, ο Αίγιστος αποδέχεται όλες τις απεχθείς πράξεις του και όλα τα λόγια του υπαρχουν για να συνθέτουν την ύπαρξή του, επιβεβαιώνοντας τη θεωρία του Υπαρξισμού ότι ο άνθρωπος διαμορφώνει τον εαυτό του σύμφωνα με τις πράξεις που επιλέγει και εκτελεί. Όταν κάποιος δηλώνει μετάνοια, δεν είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του.
Δύο γυναίκες σε σύγκρουση, η Κλυταιμνήστρα και η κόρη της, Ηλέκτρα. Δύο γυναίκες παράτολμες που στο τέλος επιλέγουν την τιμωρία, τις ενοχές και αποποιούνται κάθε ευθύνη των πράξεων τους. H Kλυταιμνήστρα φαίνεται να κινείται από μικροπρεπή κίνητρα, ενώ η Ηλεκτρα έχει σκοπό να γιατρέψει το λαό του ΄Αργους. Εξεγείρεται παρασυρόμενη από το συναίσθημά της.
Το πλήθος , ο λαός του Άργους διαδραματίζει σημαντικό ρόλο. Το Άργος έχει ερημώσει και ο λαός του ζει με προκαταλήψεις και δεισιδαιμονίες. Φοβούνται ακόμα και τη σκιά τους. Ζουν με τύψεις και έχουν έντονο το στοιχείο της εφησύχασης και δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη τους. Ο φόβος τροφοδοτεί την υποκρισία τους. Η ηθική του πλήθους, όλες οι ηθικές τους αξίες πηγάζουν από το φόβο.
Οι "Μύγες" δεν είναι παρά ένα σύμβολο. Έχουν χυθεί στην πόλη και συμβολίζουν τις Ερινύες, τις τύψεις. Σύμφωνα με τη φιλοσοφική θεωρία του Ζ-Π Σαρτρ , κατά την κακή πίστη, ο άνθρωπος προσπαθεί να ξεφύγει από την ελευθερία και την ευθύνη του. Οι "Μύγες", ακόμα συμβολίζουν αυτήν την κακή πίστη. Οι άνθρωποι για να λυτρωθούν από τις τύψεις τους αποποιούνται την ελευθερία και την ευθύνη τους.
Σύμφωνα με τον Ερίκ-Εμανουέλ Σμιτ , η φιλοσοφία αξιώνει να εξηγήσει τον κόσμο, το θέατρο τον αναπαριστήσει. Ο Ζ-Π. Σαρτρ με εξαιρετική μαεστρία συνδυάζει τη φιλοσοφία με την τέχνη. Συχνά απαντά μέσα από τα λογοτεχνικά του έργα σε καίρια φιλοσοφικά ερωτήματα που θέτει ο Υπαρξισμός. Αν η φιλοσοφία είναι η θεωρία, η ζωή σα μια σκηνή θεάτρου είναι η εφαρμογή της θεωρίας αυτής μέσα από την πράξη/τη δράση. Εγείρεται ένα επίκαιρο και ενδιαφέρον ζήτημα, αυτό του δίπολου της ελευθερίας και της ευθύνης. Άραγε μπορεί να είναι κανείς ελεύθερος χωρίς να πράττει, χωρίς να είμαι υπεύθυνος για τις εκάστοτε πράξεις του ή μήπως επιλέγει την εφησύχαση, την αδράνεια για να αποφύγει την ανάληψη ευθυνών;
Xρήσιμοι σύνδεσμοι:
Αναφορές στο θεατρικό έργο του Ζ-Π Σαρτρ, "Οι Μύγες" :
Είναι ξακουστοί οι "πιντσονικοί" για το πάθος τους, όμως η κυκλοφορία ενός δωρεάν ελληνικού ψηφιακού περιοδικού αφιερωμένου αποκλειστικά στον Thomas Pynchon είναι πραγματικά μια απροσδόκητη έκπληξη!
Είναι καιρός να φανερώσω την τραγωδία μου. Το μεγαλύτερό μου ελάττωμα στάθηκε η αχαλίνωτη περιέργειά μου, η νοσηρή φαντασία και η προσπάθειά μου να πληροφορηθώ για όλες τις συγκινήσεις, χωρίς, τις περσότερες, να μπορώ να τις αισθανθώ. Τη χυδαία όμως πράξη που μου αποδίδεται τη μισώ. Εζήτησα μόνο την ιδεατή ατμόσφαιρά της, την έσχατη πικρία. Ούτε είμαι ο κατάλληλος άνθρωπος για το επάγγελμα εκείνο. Ολόκληρο το παρελθόν μου πείθει γι' αυτό. Κάθε πραγματικότης μου ήταν αποκρουστική.Είχα τον ίλιγγο του κινδύνου. Και τον κίνδυνο που ήρθε τον δέχομαι με πρόθυμη καρδιά. Πληρώνω για όσους, καθώς εγώ, δεν έβλεπαν κανένα ιδανικό στη ζωή τους, έμειναν πάντα έρμαια των δισταγμών τους, ή εθεώρησαν την ύπαρξη τους παιχνίδι χωρίς ουσία. Τους βλέπω να έρχονται ολοένα περσότεροι, μαζύ με τους αιώνες. Σ' αυτούς απευθύνομαι. Αφού εδοκίμασα όλες τις χαρές!! είμαι έτοιμος για έναν ατιμωτικό θάνατο. Λυπούμαι τους δυστυχισμένους γονείς μου, λυπούμαι τ' αδέλφια μου. Αλλά φεύγω με το μέτωπο ψηλά. Ημουν άρρωστος.Σας παρακαλώ να τηλεγραφήσετε, για να προδιαθέση την οικογένειά μου, στο θείο μου Δημοσθένη Καρυωτάκη, οδός Μονής Προδρόμου, πάροδος Αριστοτέλους, Αθήνας.
