ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΟ ΔΟΚΙΜΙΟ
- Ο πολιτισμός μας περιέχει τεράστια ποικιλία και συνθετότητα, έννοιες οι οποίες αλληλεπιδρούν με την εκλεπτυσμένη λογική και παράγουν πολύπλοκα αποτελέσματα. Ο ποιητής, λοιπόν, πρέπει να γίνει πιο έμμεσος και να χρησιμοποιεί μεταφορές ώστε να αναγκάσει τη γλώσσα να εκφράσει το νόημά του (to force, to dislocate if necessary, language into his meaning). (Δική μου απόδοση ενός αποσπάσματος από το δοκίμιο 'Metaphysical Poets, 1921, το οποίο φανερώνει πολλά για τη ποιητική μέθοδο του Έλιοτ.)
- Σε ένα πολιτισμό αβέβαιο για τη λογοτεχνική κληρονομιά του, ο Έλιοτ θέλησε να δημιουργήσει το δικό του σύστημα αναφοράς μέσα από μια κοινή γνώση έργων του παρελθόντος, σαν μια κριτική ενός νέου ποιητή που διαλέγει αυτό που θέλει να κρατήσει και να θαυμάσει. Θέλησε, λοιπόν, να κρατήσει την ενοποιημένη λογική των Μεταφυσικών ποιητών του 17ου αιώνα (π.χ. Donne, Herbert), προτιμώντας 'ορθόδοξα' κείμενα και επιμένοντας στη πολυπλοκότητα των μέσων έκφρασης, τον συμβολισμό, τις εικόνες και τις μεταφορές.
- Είναι, όπως δηλώνει ο ίδιος, 'κλασικός στη λογοτεχνία, βασιλικός στη πολιτική και Αγγλο-καθολικός στη θρησκεία'. Ωστόσο, είχε και ο ίδιος μια καινοτομική, ιδιόμορφη και ατομική ποιητική έκφραση.
- Αυτή η έντονη θέληση να βάλει σε ένα 'καλούπι' τη δική του ποιητική έκφραση, αλλά και των νέων δημιουργών εκφράζεται στο δοκίμιο 'Tradition and the Individual Talent'. (Παράδοση και Ατομικό Ταλέντο, 1919-1920).
ΠΑΡΑΔΟΣΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ ΚΑΤΑ ΤΟΝ ΕΛΙΟΤ
Παράδοση είναι ένας ζωντανός οργανισμός όλης της ποίησης που έχει ποτέ γραφεί, από τους κλασικούς μέχρι σήμερα, μια ελαστική ισορροπία που κάθε φορά επεκτείνεται για να συμπεριλάβει ένα νέο καλλιτέχνη που τηρεί τα πρότυπα του παρελθόντος, αλλά ταυτόχρονα προσθέτει κάτι νέο σε αυτά, έχοντας καλλιεργημένη ιστορική αντίληψη (historical sense) όσων προηγήθηκαν. Η αντίληψη αυτή αφορά όχι μόνο το γεγονός ότι το παρελθόν έχει παρέλθει, αλλά ότι το παρελθόν υπάρχει και στο παρόν. Συνεπώς, συνυπάρχει το διαχρονικό με το τωρινό, πράγμα που πρέπει να αντιληφθεί ο ποιητής και να αξιοποιήσει αν θέλει να συνεισφέρει στη παράδοση και ο ίδιος.
Η παράδοση είναι μια ιδανική δομή, ολοκληρωμένη από μόνη της, που συνεχώς όμως διαμορφώνεται για να ενσωματώσει το νέο στοιχείο. Απαιτείται, επομένως, ένας δημιουργικός συμβιβασμός από το καλλιτέχνη: συμβιβασμός δε γιατί πρέπει να τηρήσει τα πρότυπα που θέτουν έργα του παρελθόντος (από τον ινδιάνικο μυστικισμό μέχρι τους μεταφυσικούς ποιητές και ακόμα περισσότερα), δημιουργικός δε διότι ο καλλιτέχνης οφείλει να προσφέρει νέα στοιχεία στο υπάρχον σώμα της παράδοσης. Διαφορετικά, δε τη τηρεί καθόλου, αφού δε την αξιοποιεί δημιουργικά.
Η παράδοση είναι ένα οργανικό όλο που χτυπάει τη πόρτα κάθε δημιουργού, κάθε φορά που γεννιέται στο μυαλό του η έμπνευση. Είναι ο καταλύτης, σύμφωνα με τη παρομοίωση που χρησιμοποιεί ο Έλιοτ στο δοκίμιό του, που προκαλεί την έκρηξη συναισθημάτων, εντυπώσεων, εμπειριών στο μυαλό του ποιητή και το συνδυασμό τους σε ένα έργο τέχνης, το οποίο βασίζεται στο προσωπικό, αλλά τελικά το ξεπερνάει αποκτώντας πανανθρώπινο νόημα που αγγίζει κάθε αναγνώστη σε μια μεταφυσική διάσταση.
Ο ποιητής, σύμφωνα με τον Έλιοτ, δεν έχει προσωπικότητα για να εκφράσει, είναι μόνο το μέσο για να συνδυαστούν οι εμπειρίες του με μοναδικό τρόπο ώστε να οδηγηθεί στη παραγωγή τέχνης με πανανθρώπινο, αιώνιο, αμετάβλητο περιεχόμενο.
Η τέχνη, επομένως, είναι ένας συνδυασμός συναισθημάτων που πηγάζουν, αλλά δεν ειπώνονται μέσα στο κείμενο, ένα πυροτέχνημα αφανών ιδεών που μέσα από τις λέξεις του ποιήματος μας οδηγούν σε πρωτόγνωρα μονοπάτια βίωσης των εικόνων του ποιήματος. Από το συνηθισμένο, το ποίημα καταλήγει σε μια υπέρβαση της μονοσημίας των λέξεων, κάνοντας έτσι κάθε αναγνώστη να πλάσει αλληλένδετες νοητικές εικόνες και να ταυτιστεί με αυτό.
Αφού προκαλέσει αυτή την εκρηκτική διάδραση στο νου του ποιητή, η τέχνη, όπως κάθε καταλύτης που είναι η απαρχή μιας χημικής αντίδρασης, παραμένει αναλλοίωτη, άφθαρτη μέσα στο χωροχρόνο, αδρανής, αμετάβλητη και ουδέτερη, ξεπερνώντας τον άνθρωπο.
Ο ρομαντικός ποιητής Wordsworth έλεγε ότι τα συναισθήματα που εκφράζει στα ποιήματά του είναι αυτά που περισυλλέγει στην 'ησυχία' (emotions recollected in tranquillity), πράγμα με το οποίο δε συμφωνεί ο Έλιοτ, θεωρώντας ότι οι τόσο προσωπικοί όροι, όπως συναισθήματα και αναμνήσεις βρίσκονται σε μια δυνητική κατάσταση στο μυαλό του καλλιτέχνη ώστε η κατάλληλη 'ησυχία' (περίσταση) θα αποτελέσει τον καταλύτη που θα τα μετατρέψει σε κάτι ανώτερο, πέρα από το συνειδητό 'εγώ' και τη προσωπικότητα, την τέχνη.
Ο Έλιοτ τελειώνει το δοκίμιό του με τα λόγια του Αριστοτέλη 'ο δέ νουζ ίσωζ θειότερον τι και απαθέζ εστιν' (έχω παραλείψει τα πνεύματα και τις περισπωμένες), που σημαίνει ότι το μυαλό είναι αναμφίβολα κάτι πιο θείο και ελεύθερο από τα συναισθήματα. Έτσι λειτουργεί και το μυαλό κάθε δημιουργού, ο οποίο πρέπει να 'παραδοθεί' στη παράδοση, θυσιάζοντας το 'εγώ' του και έχοντας πάντα επίγνωση όχι μόνο του παρόντος, αλλά και της τωρινότητας του παρελθόντος.
ΣΥΝΟΨΗ
- 1ο μέρος δοκιμίου: τι είναι παράδοση και τι σημαίνει για τον καλλιτέχνη
- 2ο μέρος δοκιμίου: τι είναι τέχνη μέσα από την εξερεύνηση του συναισθήματος στη ποίηση
- 3ο μέρος δοκιμίου: συνδυασμός των δυο παραπάνω εννοιών, πώς δηλαδή η τέχνη επιτυγχάνεται μέσα από τη παράδοση και την υπέρβαση του προσωπικού συναισθήματος
