Το παρακάτω άρθρο είναι γραμμένο από την Γεωργία, μέλος της Ηρακλειώτικης Λέσχης Ανάγνωσης 'Φυλλομετρήματα', στην τελευταία συνάντηση της οποίας συζητήθηκε η όλη φιλοσοφία του Υπαρξισμού και ένας από τους κύριους αντιπροσώπους της, ο Albert Camus. Ευχαριστούμε πολύ την Γεωργία για την πρόταση της συζήτησης αυτής και τη συγγραφή του ακόλουθου διαφωτιστικού κειμένου. Για οποιαδήποτε διευκρίνηση ή επικοινωνία, η Γεωργία παραθέτει την διεύθυνση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου της στο τέλος του κειμένου, όπου μπορούν να γραφούν και σχόλια.
___________________________
Πέρα από τις αντικειμενικές, επιστημονικές και τεχνολογικές, βεβαιότητες καθώς και τις επιβεβλημένες τακτικές που η πρώτη βιομηχανική επανάσταση προσπαθούσε να εγκαθιδρύσει στην Ευρώπη τον 19ο αι. ορθώνεται το πνεύμα του Υπαρξισμού που προβάλλει τον υποκειμενισμό της ζωής για την κατανόηση και τη μετατροπή του κόσμου. Έτσι, οι υπαρξιστές φιλόσοφοι, ανάμεσα στους οποίους περιλαμβάνονται S.Kierkegaard -και σε μια πλατύτερη έννοια- ο F.Nietzsche, επιμένουν στον υποκεμενικό χαρακτήρα της ζωής δηλ. στις ανθρώπινες δοξασίες, σε καταστάσεις όπως η ελευθερία, η αυθεντικότητα, το παράλογο και σε συναισθήματα όπως ο πόνος, η αγωνία, η μεταμέλεια κ.α.
Κυρίως ο S.Kierkegaard (1813-1855), που θεωρείται ο ιστορικός γενάρχης των υπαρξιστών, καθώς και ο F.Nietzsche κριτικάρουν τις αντικειμενικές αλήθειες της επιστήμης και των μαθηματικών γιατί κατά την άποψη τους αυτές παραμένουν πολύ απόμακρες και αδυνατούν να συλλάβουν την υποκειμενική εμπειρία. Για τον λόγο αυτό , οι ίδιοι επικεντρώνονται στον αγώνα του ανθρώπου να οριοθετήσει την α-νόητη ζωή του με την άσκηση της ελεύθερης βούλησης στο πεδίο των αξιών και των δοξασιών. Με τον τρόπο αυτό ο άνθρωπος ανακτά την προσωπική του ταυτότητα και την ικανότητα να επιβάλλει τις επιλογές του για να αλλάξει τον κόσμο.
Αντιλαμβάνομαστε ότι ο Υπαρξισμός ωριμάζει στην φιλοσοφική σκέψη και αργότερα στην λογοτεχνική έκφραση με την πρόθεση μιας δυναμικής και δημιουργικής στάσης του ατόμου (individuality) απέναντι στον κόσμο που μπορεί να μεταβάλλει σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις επιλογές του. Ενώ, αντίθετα, ο εξωτερικός κόσμος χαρακτηρίζεται από την μηχανική έκφραση ενός νοήματος που ελλείπεται δημιουργικότητας και συχνά παραμένει καταπιεστικός και ακατανόητος.
Το κίνημα του Υπαρξισμού αναπτύσσει εμφανώς την πρώτη –κάπως αδέξια- κριτική της «αλλοτροιωμένης» προσωπικότητας στην πρωτο-βιομηχανική εποχή σχεδόν παράλληλα με το συστηματικό έργο του Κ.Μarx. Αυτό δηλώνεται ιδιαίτερα στο έργο του G.Marcel (1889-1973) , δραματουργό και φιλόσοφο, ο οποίος διατυπώνει την έκφραση της «μεταφυσικής αλλοτροίωσης» ως συνθήκη του μοντέρνου ανθρώπου. Ειδικότερα, ο G.Marcel θεωρεί ότι ο άνθρωπος αναζητά την αρμονία που αποτελεί τον τελικό στόχο της μεταβλητής και αβέβαιης ζωής του. Για να πετύχει τον στόχο του, προτείνει ο Marcel, ο άνθρωπος πρέπει να καλλιεργήσει τον «δευτερογενή στοχασμό» που χαρακτηρίζεται απο την «διαλογική» (σε αντίθεση με τη «διαλεκτική») σχέση του ατόμου με το περιβάλλον και τους άλλους ανθρώπους ,μια στάση που συνοδεύεται απο την κατάσταση της απορίας και της έκπληξης ως βασική φιλοσοφική και ερευνητική διάθεση. Για τον Marcel το ενέργημα της φιλοσοφίας ήταν πράγματι μια συγκεκριμένη δραστηριότητα που επιτρέπει στο αισθητηριακό υποκείμενο να ενσωματωθεί, μέσω της ανοιχτής «διαλογικής» σχέσης, στον κόσμο. Αντίθετα ο γάλλος στοχαστής απορρίπτει τον «πρωτογενή στοχασμό» που χαρακτηρίζεται απο τις πληροφορίες που περιέχονται στη επιστημονική και τεχνολογική γνώση εφόσον θεωρούνται ασυμβίβαστες και δυναστικές στην ανθρώπινη φύση.
Αργότερα, κατά τη περίοδο που ξεκινά με τον 2ου Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Υπαρξισμός αποκτά πλέον την συμπαγή και αδιαφιλονίκητη μορφή του στα έργα των Μ. Heidegger, J-P. Sartre και Α.Camus.Oι προαναφερόμενοι παρουσιάζουν συγκλίσεις και αποκλίσεις στα έργα τους όσον αφορά την ενασχόληση τους με τη φιλοσοφική θεώρηση της ύπαρξης. Ο Α.Camus συνδιάζει την έννοια της αλλοτροίωσης με την αίσθηση του παράλογου σε ένα κόσμο επιβεβλημένων αξιών και νόμων. Στον Μύθο του Σίσυφου (1942) ο Camus ανατρέχει στον μύθο του τιμωρημένου θνητού για την εξέγερση του ενάντια στον θεϊκό νόμο.Στο κείμενο αυτό το παράλογο εμφανίζεται σαν μια κατάσταση αλλοτρίωσης του ατόμου σε ένα κόσμο που υπάγεται τον επιβεβλημένο θεϊκό νόμο και αργότερα σαν τη πράξη εξέγερσης του ανθρώπου ενάντια στον αρχικό επιβεβλημένο παραλογισμό. Καταλήγει, συνεπώς, ώστε το παράλογο να αποτελεί τη μόνη δικαιολογημένη πράξη εξέγερσης του ανθρώπου ενάντια σε νόμους που επίσης έχουν θεσπιστεί και επιβληθεί με παρόμοιο τρόπο και αποτελούν την αιτία της αλλοτροίωσης του στον κόσμο.
Επανέρχεται κατά συνέπεια για τους εκπρόσωπους του Υπαρξισμού η κριτική της αλλοτρίωσης στην οποία αποδίδουν τα ψυχολογικά κριτήρια του ατόμου εντός της πρωτο-βιομηχανικής κοινωνίας και ενάντια στα στεγανά της αβέβαιης επιστημονικής και τεχνολογικής γνώσης που συμβαδίζει με την βιομηχανική εξέλιξη. Σε αντίθεση λοιπόν, με την κατάσταση της αλλοτρίωσης ο Υπαρξισμός προτείνει την δημιουργική βούληση του ατόμου που δύναται να μετατρέψει μέσω της ενεργής του συμμετοχής στο περιβάλλον και στις κοινωνικές συνθήκες –ή όπως προτείνει ο Camus μέσω της δικής του αναγκαίας εξέγερσης- τη ζωή του και τον κόσμο σε πεδίο αληθινών αξιών και αυθεντικής ταυτότητας .
Giorgia Itaca ,
e-mail : giorgiaphil@gmail.com
