Το παρακάτω άρθρο είναι γραμμένο από την Γεωργία, μέλος της Ηρακλειώτικης Λέσχης Ανάγνωσης 'Φυλλομετρήματα', στην τελευταία συνάντηση της οποίας συζητήθηκε η όλη φιλοσοφία του Υπαρξισμού και ένας από τους κύριους αντιπροσώπους της, ο Albert Camus. Ευχαριστούμε πολύ την Γεωργία για την πρόταση της συζήτησης αυτής και τη συγγραφή του ακόλουθου διαφωτιστικού κειμένου. Για οποιαδήποτε διευκρίνηση ή επικοινωνία, η Γεωργία παραθέτει την διεύθυνση του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου της στο τέλος του κειμένου, όπου μπορούν να γραφούν και σχόλια.
___________________________
Πέρα από τις αντικειμενικές, επιστημονικές και τεχνολογικές, βεβαιότητες καθώς και τις επιβεβλημένες τακτικές που η πρώτη βιομηχανική επανάσταση προσπαθούσε να εγκαθιδρύσει στην Ευρώπη τον 19ο αι. ορθώνεται το πνεύμα του Υπαρξισμού που προβάλλει τον υποκειμενισμό της ζωής για την κατανόηση και τη μετατροπή του κόσμου. Έτσι, οι υπαρξιστές φιλόσοφοι, ανάμεσα στους οποίους περιλαμβάνονται S.Kierkegaard -και σε μια πλατύτερη έννοια- ο F.Nietzsche, επιμένουν στον υποκεμενικό χαρακτήρα της ζωής δηλ. στις ανθρώπινες δοξασίες, σε καταστάσεις όπως η ελευθερία, η αυθεντικότητα, το παράλογο και σε συναισθήματα όπως ο πόνος, η αγωνία, η μεταμέλεια κ.α.
Κυρίως ο S.Kierkegaard (1813-1855), που θεωρείται ο ιστορικός γενάρχης των υπαρξιστών, καθώς και ο F.Nietzsche κριτικάρουν τις αντικειμενικές αλήθειες της επιστήμης και των μαθηματικών γιατί κατά την άποψη τους αυτές παραμένουν πολύ απόμακρες και αδυνατούν να συλλάβουν την υποκειμενική εμπειρία. Για τον λόγο αυτό , οι ίδιοι επικεντρώνονται στον αγώνα του ανθρώπου να οριοθετήσει την α-νόητη ζωή του με την άσκηση της ελεύθερης βούλησης στο πεδίο των αξιών και των δοξασιών. Με τον τρόπο αυτό ο άνθρωπος ανακτά την προσωπική του ταυτότητα και την ικανότητα να επιβάλλει τις επιλογές του για να αλλάξει τον κόσμο.
Αντιλαμβάνομαστε ότι ο Υπαρξισμός ωριμάζει στην φιλοσοφική σκέψη και αργότερα στην λογοτεχνική έκφραση με την πρόθεση μιας δυναμικής και δημιουργικής στάσης του ατόμου (individuality) απέναντι στον κόσμο που μπορεί να μεταβάλλει σύμφωνα με τις επιθυμίες και τις επιλογές του. Ενώ, αντίθετα, ο εξωτερικός κόσμος χαρακτηρίζεται από την μηχανική έκφραση ενός νοήματος που ελλείπεται δημιουργικότητας και συχνά παραμένει καταπιεστικός και ακατανόητος.
Το κίνημα του Υπαρξισμού αναπτύσσει εμφανώς την πρώτη –κάπως αδέξια- κριτική της «αλλοτροιωμένης» προσωπικότητας στην πρωτο-βιομηχανική εποχή σχεδόν παράλληλα με το συστηματικό έργο του Κ.Μarx. Αυτό δηλώνεται ιδιαίτερα στο έργο του G.Marcel (1889-1973) , δραματουργό και φιλόσοφο, ο οποίος διατυπώνει την έκφραση της «μεταφυσικής αλλοτροίωσης» ως συνθήκη του μοντέρνου ανθρώπου. Ειδικότερα, ο G.Marcel θεωρεί ότι ο άνθρωπος αναζητά την αρμονία που αποτελεί τον τελικό στόχο της μεταβλητής και αβέβαιης ζωής του. Για να πετύχει τον στόχο του, προτείνει ο Marcel, ο άνθρωπος πρέπει να καλλιεργήσει τον «δευτερογενή στοχασμό» που χαρακτηρίζεται απο την «διαλογική» (σε αντίθεση με τη «διαλεκτική») σχέση του ατόμου με το περιβάλλον και τους άλλους ανθρώπους ,μια στάση που συνοδεύεται απο την κατάσταση της απορίας και της έκπληξης ως βασική φιλοσοφική και ερευνητική διάθεση. Για τον Marcel το ενέργημα της φιλοσοφίας ήταν πράγματι μια συγκεκριμένη δραστηριότητα που επιτρέπει στο αισθητηριακό υποκείμενο να ενσωματωθεί, μέσω της ανοιχτής «διαλογικής» σχέσης, στον κόσμο. Αντίθετα ο γάλλος στοχαστής απορρίπτει τον «πρωτογενή στοχασμό» που χαρακτηρίζεται απο τις πληροφορίες που περιέχονται στη επιστημονική και τεχνολογική γνώση εφόσον θεωρούνται ασυμβίβαστες και δυναστικές στην ανθρώπινη φύση.
Αργότερα, κατά τη περίοδο που ξεκινά με τον 2ου Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Υπαρξισμός αποκτά πλέον την συμπαγή και αδιαφιλονίκητη μορφή του στα έργα των Μ. Heidegger, J-P. Sartre και Α.Camus.Oι προαναφερόμενοι παρουσιάζουν συγκλίσεις και αποκλίσεις στα έργα τους όσον αφορά την ενασχόληση τους με τη φιλοσοφική θεώρηση της ύπαρξης. Ο Α.Camus συνδιάζει την έννοια της αλλοτροίωσης με την αίσθηση του παράλογου σε ένα κόσμο επιβεβλημένων αξιών και νόμων. Στον Μύθο του Σίσυφου (1942) ο Camus ανατρέχει στον μύθο του τιμωρημένου θνητού για την εξέγερση του ενάντια στον θεϊκό νόμο.Στο κείμενο αυτό το παράλογο εμφανίζεται σαν μια κατάσταση αλλοτρίωσης του ατόμου σε ένα κόσμο που υπάγεται τον επιβεβλημένο θεϊκό νόμο και αργότερα σαν τη πράξη εξέγερσης του ανθρώπου ενάντια στον αρχικό επιβεβλημένο παραλογισμό. Καταλήγει, συνεπώς, ώστε το παράλογο να αποτελεί τη μόνη δικαιολογημένη πράξη εξέγερσης του ανθρώπου ενάντια σε νόμους που επίσης έχουν θεσπιστεί και επιβληθεί με παρόμοιο τρόπο και αποτελούν την αιτία της αλλοτροίωσης του στον κόσμο.
Επανέρχεται κατά συνέπεια για τους εκπρόσωπους του Υπαρξισμού η κριτική της αλλοτρίωσης στην οποία αποδίδουν τα ψυχολογικά κριτήρια του ατόμου εντός της πρωτο-βιομηχανικής κοινωνίας και ενάντια στα στεγανά της αβέβαιης επιστημονικής και τεχνολογικής γνώσης που συμβαδίζει με την βιομηχανική εξέλιξη. Σε αντίθεση λοιπόν, με την κατάσταση της αλλοτρίωσης ο Υπαρξισμός προτείνει την δημιουργική βούληση του ατόμου που δύναται να μετατρέψει μέσω της ενεργής του συμμετοχής στο περιβάλλον και στις κοινωνικές συνθήκες –ή όπως προτείνει ο Camus μέσω της δικής του αναγκαίας εξέγερσης- τη ζωή του και τον κόσμο σε πεδίο αληθινών αξιών και αυθεντικής ταυτότητας .
Giorgia Itaca ,
e-mail : giorgiaphil@gmail.com
Το άρθρο είναι πολύ ενδιαφέρον και κατατοπιστικό. Εισάγει ομαλά τον αναγνώστη στη φιλοσοφία του Υπαρξισμού. Επιπλέον, η έννοια της αλλοτρίωσης είναι ένα ανεξάντλητο θέμα συζήτησης με αναρίθμητες εκφάνσεις και προεκτάσεις.
ΑπάντησηΔιαγραφήΈνα μεγάλο και ειλικρινές ευχαριστώ!!!
Συμμερίζομαι την άποψή σου Σωτηρία και θεωρώ ότι εξαιτίας της Γεωργίας μάθαμε πολύ σημαντικά πράγματα που θα μας βοηθήσουν να κατανοήσουμε πολλές από τις αναγνώσεις μας, αλλά και τον κόσμο γύρω μας. Ελπίζω και σε επόμενες εξίσου δημιουργικές συζητήσεις και αναρτήσεις! :-)
ΑπάντησηΔιαγραφήΠολύ ωραίο άρθρο. Υπάρχει μήπως μια λίστα με βιβλία "σταθμούς" που είναι χρήσιμο να διαβάσει κανείς αν θέλει να μάθει για τον υπαρξισμό; Δε με ενδιαφέρουν θεωρητικά βιβλία, μόνο λογοτεχνικά.
ΑπάντησηΔιαγραφήγεια σου Ανωνυμε και σε ευχαριστω για το καλοδιαθετο σχολιο σου...Ειλικρινα δεν νομιζω οτι υπαρχει καποια "κλειδωμενη" λιστα στο λημμα του Υπαρξισμου αλλα αν ζητας την γνωμη μου θα προτεινα: απο 1J-p.Sartre τα θεατρικα του "Οι μυιγες" και "Κεκλεισμενων των θυρων" επισης νομιζω οτι ειναι αναποφευκτο το δοκιμιακο: "Ο Υπαρξισμος ειναι ενας Ουμανισμος", 2. A.Camus "O Μυθος του Σισυφου" και o "Eπαναστατημενος Ανθρωπος" ανηκουν στις φιλοσοφικες του αφηγησεις αλλα επισης το διηγημα "Ο Ξενος" μερος μιας αφηγηματικης τριλογιας.Τελος, νομιζω οτι εχει ενδιαφερον ο F.Kafka που αποτελει τη περισσοτερο "σκοτεινη" πλευρα του Υπαρξισμου γιατι εκφραζει το υπαρξιακο αδιεξοδο, εργα: "Η μεταμορφωση" και η "Δικη" ..αυτα, οσο αφορα καποιους κλασικους του Υπαρξισμου και τα κειμενα τους που σχετιζονται περισσοτερο με το θεμα της αλλοτροιωσης. Αλλα ειναι ενα λογοτεχνικο κινημα που αναγνωριζεται και σε αλλους συγγραφεις οπως ο Dostoyevski και σε αλλες εποχες οπως στο εργο του Blanchot και του Beckett....
ΑπάντησηΔιαγραφήΕυχαριστώ κι εγώ με τη σειρά μου για την απάντηση. Αυτά που βρίσκονται στο (2) τα έχω καλύψει, θα επικεντρωθώ στα (1) και (3).
ΑπάντησηΔιαγραφήΝομίζω ὅτι εἶναι πολὺ συνήθης ἡ σύγχυση ποὺ προκαλεῖται μὲ τὴν χρήση τοῦ ὅρου "ἐπιστήμη". Τὰ βέλη ποὺ πετᾶν οἱ "ἀνθρωπιστὲς" ἀνὰ τὸν κόσμο εἶναι ἐναντίον τῆς "science" καὶ ὄχι τῆς "ἐπιστήμης" (ἢ ἀκόμα τῆς "Wissenschaft"). H science ἀπαιτεῖ κάτι πρακτικό, ζητᾶ μὲ ἀλαζονία τὴν καθολικότητα καὶ θὰ μποροῦσε νὰ χαρακτηριστεῖ ὠφελιμισιτκή. Ἡ ἐπιστήμη ζητᾶ στάση ἐπί τινος ἀντικειμένου μὲ στόχο τὴν κατάκτησή του. Εἶναι, ἐπίσης,ἔκδηλη ἡ μανία στὴν Ἑλλάδα νὰ ὁμαδοποιεῖ σὲ δύο ξένα μεταξύ τους σύνολα: οἱ ἄψυχοι, χονδροειδεῖς, σχεδὸν ἀγράμματοι μαθηματικοὶ καὶ οἱ ἄλλοι. Τὸ χονδροειδὲς τῆς ὑπόθεσης εἶναι ἐπὶ τῆς διάκρισης αὐτῆς καί, φυσικά, περὶ τὰ πρόσωπα τῶν ὑπαιτίων τοῦ διχασμοῦ τούτου(ἂς ἀνατρέξουν καὶ στὴν ἱστορία γιὰ νὰ δοῦν πῶς ὁ ὅρος "μαθηματικός" εἰσήχθη). Κανεῖς ὑπαρξιστής, καὶ πόσο δὲ μᾶλλον ὁ μεταφυσικότερος ἐξ αυτῶν Heidegger, δὲν εἶχε νὰ προσάψει κάτι ἐναντίον τῶν μαθηματικῶν. Τὰ βέλη ἀπὸ τοὺς ὑπαρξιστὲς ἦταν ἐναντίον τῶν ἐφαρμογῶν τῶν μαθηματικῶν, διότι λανθασμένα οἱ "ἐπιστήμονες" θεώρησαν(καὶ θεωροῦν) πὼς ἡ καθολικότητα καὶ ἡ αἰωνιότητα τῶν μαθηματικῶν σὲ ἄυλο, ἐννοιολογικὸ ἐπίπεδο θὰ μποροῦσε νὰ μεταφερθεῖ καὶ στὴν πολυσχιδῆ πραγματικότητα. Ὀρθή, λοιπόν, ἡ νὐξη ἀλλὰ γιὰ τὰ ψευδομαθηματικὰ τῶν φυσικῶν (καὶ τώρα πιὰ ὄχι μόνο) ἐπιστημῶν.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι εγώ πιστεύω ότι υπάρχει μεγάλη σύγχυση σε αυτό το θέμα και νομίζω ότι δεν είναι τυχαίο.Ό υπαρξισμός ξεκίνησε σαν φιλοσοφική ιδέα και η εξάπλωση του κανόνας σε όλες τις θετικές επιστήμες.Δεν υπάρχει διαχωρισμός αλλά το αντίθετο Με εντυπωσιάζει η στάση της ψυχολογίας, η ύπαρξη πια αναλύετε αρκετά,και συστηματικά, σε μια πολυσχιδή πραγματικότητα όπως αναφέρεται με βάση πάντα την φυσική του υπόσταση.Βάση,η αντίληψη κι εκεί είναι όλη η ουσία.
ΑπάντησηΔιαγραφή